Αυτό που η σαχλαμάρα βασικά διαστρεβλώνει δεν είναι ούτε η κατάσταση των πραγμάτων στα οποία αναφέρεται ούτε οι πεποιθήσεις του ομιλητή σε σχέση με τη εν λόγω κατάσταση. Αυτές τις διαστρεβλώνουν τα ψέματα, συνέπεια τη αναλήθειάς τους. Δεδομένου ότι η σαχλαμάρα δε χρειάζεται να είναι αναληθής, διαφέρει από τα ψέματα σε ότι αφορά την πρόθεση διαστρέβλωσης. Ο άνθρωπος που ανατρέχει στη σαχλαμάρα μπορεί να μη μας εξαπατά, να μην έχει καν την πρόθεση να το κάνει, ούτε σε ότι αφορά τα γεγονότα ούτε σε ότι αφορά αυτά που εκλαμβάνει ως γεγονότα. Αυτό για το οποίο επιχειρεί αναγκαστικά να μας εξαπατήσει είναι το εγχείρημά του. Το μοναδικό χαρακτηριστικό που απαραιτήτως τον διακρίνει είναι το ότι, κατά κάποιον τρόπο, διαστρεβλώνει αυτό που σκαρώνει.
Αυτή είναι η ουσία της διαφοράς του από τον ψεύτη. Τόσο εκείνος όσο και ο ψεύτης παρουσιάζουν ψευδώς τους εαυτούς τους σαν κήρυκες της αλήθειας. Η επιτυχία του καθενός εξαρτάται από το αν θα μπορέσει να μας κάνει να τον πιστέψουμε. Αλλά το γεγονός που ο ψεύτης κρύβει επιμελώς είναι ότι επιχειρεί να μας απομακρύνει από τη σωστή κατανόηση της πραγματικότητας, δεν πρέπει να ξέρουμε ότι θέλει να πιστέψουμε κάτι που ο ίδιος θεωρεί ψέμα. Από την άλλη μεριά το γεγονός που ο μπουρδολόγος κρύβει επιμελώς είναι ότι η αξία της αλήθειας των δηλώσεών του δεν έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ίδιο. Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι πρόθεσή του δεν είναι ούτε να πει την αλήθεια ούτε να την κρύψει. Δεν νοιάζεται για το πώς έχουν στ’ αλήθεια τα πράγματα για τα οποία μιλάει. Είναι αδύνατο να πει κάποιος ψέματα αν δεν νομίζει ότι ξέρει την αλήθεια. Αλλά για να πει κάποιος σαχλαμάρες δεν απαιτείται αυτού του είδους η πεποίθηση.
Δύο είναι οι βασικοί τύποι ψεμάτων. Στην πρώτη κατηγορία συναντάμε ψέματα τα οποία λέγονται επειδή θεωρούνται απαραίτητα για την επίτευξη κάποιου σκοπού. Αυτό που πραγματικά το άτομο επιθυμεί δεν είναι να πει το ψέμα, αλλά να επιτύχει το σκοπό του. Στην δεύτερη κατηγορία υπάρχουν ψέματα τα οποία λέγονται με στόχο την άντληση ικανοποίησης και την εξαπάτηση, δηλαδή το αληθινό ψέμα. Τα ψέματα αυτά λέγονται μόνο και μόνο για τη διασπορά ψευδών ειδήσεων. Λέγονται για να λέγονται, δηλαδή απλώς και μόνο από αγάπη για την εξαπάτηση:
ψέματα και ενός ψεύτη. Ο πρώτος είναι κάποιος που
λέει ένα ψέμα απρόθυμα, ενώ ο ψεύτης αρέσκεται
να ψεύδεται και χαίρεται να το κάνει… Ο τελευταίος
ικανοποιείται από το ψέμα του, ευφραίνεται από
την ίδια την αναλήθεια.
Κάποιος που λέει ψέματα και κάποιος που λέει αλήθεια παίζουν το ίδιο παιχνίδι από αντίθετες πλευρές. Καθένας τους αντιδρά στα γεγονότα όπως τα αντιλαμβάνεται, μολονότι η αντίδραση του ενός εξουσιάζεται από την αλήθεια, ενώ η αντίδραση του άλλου αψηφά αυτήν την εξουσία. Ο μπουρδολόγος όμως δεν απορρίπτει την εξουσία της αλήθειας, όπως κάνει ο ψεύτης. Απλώς δεν της δίνει καμία προσοχή. Εξαιτίας αυτού ακριβώς του γεγονότος, η σαχλαμάρα είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της αλήθειας απ’ ότι το ψέμα.
Γιατί υπάρχει τόση σαχλαμάρα? Φυσικά δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι στις μέρες μας υπάρχει περισσότερη απ’ όση υπήρχε σε άλλες εποχές. Η επικοινωνία, σε όλες της τις μορφές, δεν ήταν ποτέ άλλοτε τόσο εκτεταμένη, αλλά η αναλογία της σαχλαμάρας μπορεί να μην έχει αυξηθεί. Δεν υπερασπίζομαι ότι η συχνότητα της σαχλαμάρας είναι μεγαλύτερη τώρα, αλλά ορισμένες σκέψεις με οδηγούν σ’ αυτό. Η σαχλαμάρα είναι αναπόφευκτη όποτε οι περιστάσεις απαιτούν να μιλάει κάποιος χωρίς να ξέρει για ποιο πράγμα μιλάει. Έτσι, η μπουρδολογία ενθαρρύνεται όποτε οι υποχρεώσεις και οι ευκαιρίες που έχει ένα άτομο να μιλήσει για κάποιο θέμα υπερβαίνουν τις γνώσεις που έχει για το συγκεκριμένο θέμα. Η αντιστοιχία αυτή είναι συνηθισμένη στο δημόσιο βίο, όπου οι άνθρωποι συχνά ωθούνται - είτε αφ’ εαυτού τους είτε επειδή τους το ζητούν άλλοι – να μιλήσουν εκτενώς για θέματα που σε κάποιο βαθμό αγνοούν. Στενά συνδεδεμένα μα τα παραπάνω είναι κα τα όσα συμβαίνουν εξαιτίας της ευρέως διαδεδομένης αντίληψης ότι στην δημοκρατία είναι ευθύνη κάθε πολίτη να έχει άποψη για τα πάντα – ή τουλάχιστον, για οτιδήποτε έχει να κάνει νε υποθέσεις που αφορούν τη χώρα του.
Περιττό να πούμε ότι η έλλειψη ουσιαστικής σχέσης ανάμεσα στη γνώμη ενός ατόμου και στη αντίληψη που αυτό έχει για την πραγματικότητα είναι ακόμα πιο σοβαρή για κάποιον που πιστεύει ότι είναι δική του ευθύνη, ως ευσυνείδητου θεματοφύλακα των ηθικών αξιών, να αξιολογήσει τα γεγονότα και τις συνθήκες που επικρατούν σε όλα τα μέρη του κόσμου.
Η σύγχρονη εξάπλωση της σαχλαμάρας έχει και βαθύτερες ρίζες, σε διάφορες μορφές σκεπτικισμού, που αρνούνται ότι μπορούμε να έχουμε αξιόπιστη πρόσβαση στην αντικειμενική αλήθεια και που απορρίπτουν την πιθανότητα να γνωρίζουμε πώς πραγματικά έχουν τα πράγματα. Αυτές οι μορφές σκεπτικισμού υπονομεύουν όχι μόνο κάθε προσπάθεια για τον προσδιορισμό του τι είναι αληθές και τι ψευδές, αλλά και κάθε προσπάθεια αντικειμενικής έρευνας. Αντί το άτομο να προσπαθεί να φτάσει στην ακριβή απεικόνιση ενός κοινού κόσμου, στρέφεται στην προσπάθεια μιας έντιμης απεικόνισης του εαυτού του. Πεπεισμένο ότι η πραγματικότητα δεν έχει εγγενή χαρακτήρα, τον οποίο θα μπορούσε να ελπίζει ότι θα αναγνωρίσει ως την αλήθεια των πραγμάτων, αφοσιώνεται στην αλήθεια της δικής του φύσης. Είναι σαν να αποφασίζει πως, αφού δεν έχει νόημα να προσπαθεί να είναι ειλικρινές απέναντι στα γεγονότα, πρέπει να προσπαθεί να είναι τουλάχιστον ειλικρινές απέναντι στον εαυτό του.
Ως συνειδητά όντα, υπάρχουμε μόνο σε απάντηση άλλων πραγμάτων και δεν μπορούμε να γνωρίζουμε καθόλου τον εαυτό μας χωρίς να γνωρίζουμε εκείνα. Επιπλέον, δεν υπάρχει τίποτα στη θεωρία, και σίγουρα στην εμπειρία, που να στηρίζει την άποψη ότι το ευκολότερο πράγμα είναι η γνώση της αλήθειας για τον εαυτό μας. Η ανθρώπινη φύση είναι απατηλή και άπιαστη, λιγότερο σταθερή και συμφυής (έμφυτη) από τη φύση άλλων πραγμάτων. Και στο βαθμό που αυτό ισχύει, η ειλικρίνεια αυτή καθαυτή είναι σαχλαμάρα.
No comments:
Post a Comment